ek em kona Njáls

* * *

(gen. pl. kvenna), f.

1) woman (var hón kvenna fríðust);

2) wife (ek em kona Njáls).

* * *

u, f., kuna, Fms. vii. 106; gen. pl. kvinna, 109, 274, Hdl. 15, but usually kvenna, which form is a remains of an older obsolete kvina: [Goth. qino = γυνή; Hel. quena; O. H. G. chiona; Swed. kåna; Dan. kone; again, the forms of the Goth. quens or qveins, A. S. cwen, Engl. queen, Scot. quean = Engl. wench, Dan. kvinde answer to the obsolete kván, q. v.]:—a woman; karl ok kona, man and woman, passim; brigðr er karla hugr konum, Hm. 90; kona ok karlmaðr, Grág. i. 171; kona eða karlmaðr, Nj. 190; hón var kvinna fríðust, Fms. vii. 109; henni lézt þykkja agasamt, ok kvað þar eigi kvinna vist, 274; konor þær er óarfgengjar eru, Grág. i. 228; mun þat sannask sem mælt er til vár kvenna, Fms. iv. 132; kveðr hann vera konu níundu nótt hverja ok eiga þá viðskipti við karlmenn, N. G. L. i. 57: sayings, köld er kvenna ráð, Gísl.; meyjar orðum skyli manngi trúa, né því er kveðr kona, Hm. 83; svá er friðr kvenna, 89; hón var væn kona ok kurteis, Nj. 1; ok var hón kvenna fríðust, she was the fairest of women, 50; hón var skörungr mikill ok kvenna fríðust sýnum, hón var svá hög at fár konur vóru jafnhagar henni, hón var allra kvenna grimmust, 147; fundusk mönnum orð um at konan var enn virðuleg, Ld. 16; Unnr var vegs-kona mikil ( a stately lady), Landn. 117; konur skulu ræsta húsin ok tjalda, Nj. 175; konu-hár, -klæði, -föt, woman’s hair, attire, Fms. iii. 266, Greg. 53; konu bú, woman’s estate, Grág. ii. 47; konu-líki (liking), woman’s shape, Skálda 172, Grett. 141; konu-nám, konu-tak, eloping, abduction of a woman, Grág. i. 355, Bjarn. 17; konu-mál, rape, fornication, = kvenna-mál, Eb. 182, Fs. 62, Stj. 499: frænd-kona, a kinswoman; vin-kona, a female friend; mág-kona, a sister-in-law; álf-kona, an ‘elf-quean;’ troll-kona, a giantess; heit-kona, a spouse; brúð-kona, a bridemaid; vinnu-kona, grið-kona, a female servant; ráðs-kona, a stewardess; bú-kona, hús-kona, a house-mistress, house-wife; spá-kona, a prophetess, Scot. ‘spae-wife;’ skáld-kona, a poëtess.

II. a wife; ek em kona Njáls, Nj. 54; Evu Adams konu, Hom. 31; við hans konu Sophram, Ver. 52; af konu minni eða sonum, Nj. 65; en ef bú þeirra standa, þá munu þeir vitja þeirra ok kvenna sinna, 207; messu-djákn enginn, né kona hans né klerkr hans, N. G. L. i. 97.—The word is now almost disused in sense I, kvennmaðr being the common word, whereas in sense II. it is a household word. konu-efni, n. one’s future wife, bride: konu-fé, n. a marriage portion, Js. 80: konu-lauss, adj. wifeless, unmarried, Fs.: konu-leysi, n. the being konulauss: konu-ríki, n., see kvánríki.

B. COMPDS, with the gen. plur. kvenna-: kvenna-askr, m. a kind of half measure, opp. to karlaskr, q. v.; hálfr annarr k. í karlaski, Jb. 375. kvenna-ást, f. amour, Bs. i. 282, Fms. v. 341. kvenna-búnaðr, m. a woman’s attire, Skálda 334. kvenna-far, n. love affairs, Lat. amores, Fms. i. 187. kvenna-ferð, f. a journey fit for women, Ld. 240. kvenna-fólk, n. woman-folk, Nj. 199. kvenna-friðr, m. sacredness of women, N. G. L. ii. kvenna-fylgjur, f. pl. female attendants, Grág. i. 342. kvenna-gipting, f. marriage, N. G. L. i. 343, Jb. 6. kvenna-giptir, f. pl. a giving in marriage, N. G. L. i. 27, 343. kvenna-hagr, m. woman’s condition, Rb. 414. kvenna-heiti, n. names of women, Edda (Gl.) kvenna-hjal, n. women’s gossip, Gísl. 15. kvenna-hús, n. a lady’s bower, Fas. ii. 162. kvenna-innganga, u, f. entrance of women into the church, churching, B. K. 110. kvenna-klæðnaðr, m. a female dress, Grág. i. 338. kvenna-land, n. the land of the Amazons, Rb. 348, Fms. xi. 414. kvenna-leiðir, m. ‘women-guide,’ a law term used of a child as the sole witness to lawsuit for a rape; barn þat er heitir k., N. G. L. i. 357, 367. kvenna-lið, n. woman-folk, Nj. 199, Lv. 38. kvenna-maðr, m. a woman’s man, given to women; mikill k., Hkr. i. 208, Rb. 414; lítill k., chaste, Fbr. 12. kvenna-mál, n. love matters, Orkn. 334: rape, fornication, 444, Lv. 3. kvenna-munr, m. distinction of women, Fms. x. 387. kvenna-nám, n. a rape, Grág. i. 353. kvenna-ráð, n. pl. women’s counsel, Nj. 177. kvenna-siðr, m. habits of women, Grág. i. 338. kvenna-skap, n. a woman’s temper, Nj. 68. kvenna-skáli, a, m. a woman’s apartment, Sturl. iii. 186. kvenna-skipan, f. arrangement of the ladies (at a banquet), Ld. 202. kvenna-sveit, f. a bevy of ladies, Fms. vi. 1. kvenna-vagn, m. ‘woman’s wain,’ a constellation, opp. to karlsvagn, Rb. 1812. 16. kvenna-vist, f. women’s abode, fit for women, Hkr. iii. 339.

f. -ōn-, gen. pl. kvenna, kvinna

1) женщина

2) жена, супруга

* * *

с. ж. р. - ōn- (мн. ч. род. kvenna) 1. женщина; 2. жена

n. = hjón.

* * *

and hjón, n. = hjú:

I. usually in pl., man and wife, Rm. passim; skylt er hvárt hjóna at færa annat fram á fé sínu, ef annat hjóna fær gæzlu-sótt, ef því hjóna batnar heilsa, Grág. i. 287; ok eru þau tvau ein hjún (þau tuau hjúna, v. l.), N. G. L. i. 340; annat-tveggja hjóna, Grág. i. 212; um hjón tvau erlendis, id.; Höskuldr bað hana vinna þeim hjónum, Ld. 34; skamliga stöndum vit nökvið hjún, Sks. 504 (Adam and Eve): in the saying, hús skal hjóna (dat.) fá, i. e. there must be a house for a wedded pair, first a house then a household, Bs. i. 60.

COMPDS: hjónaband, hjónahatr, hjónaligr, hjónarúm, hjónarýgr, hjónasamband, hjónaskilnaðr, hjónasæng, hjónavígsla, hjúnalag.

II. domestics, household people; Hallr ok hjún hans, Hallr spurði hjún sín hversu þeim þóknaðisk athæfi Kristinna manna, en þau létu vel yfir, Hallr var skírðr ok hjún hans öll, Bs. i. 12; at hjón mín hafi hart, svelta hjón sín, Band. 38; var hann nú í Hólmi ok hjón hans (Ed. kona wrongly), Bjarn. 39; hjónin ( the servants) heituðusk við at hlaupa í brott, þá líkar hjónum vel, 27; Þórð ok hjón hans öll, Landn. 134; búandinn ok::ll hjúnin, Edda 28; hann ok hjún hans öll, Eb. 108 new Ed., Skálda 163; ek em kona Njáls ok ræð ek eigi síðr hjón en hann, Nj. 54; þenna aptan enn sama mælti Bergþóra til hjóna sinna, 196; Njáll réð honum hjón öll, 151; hann hafði ekki fleiri hjón en þrjú, Fbr. 35: sing., réðsk hann þá þar at hjóni (hjóna?). then he took service there, Nj. 57.

COMPDS: hjónalið, hjónatak, hjónatal, hjónaval, hjúnafóstr.

(ræð; réð, réðum; ráðinn), v.

1) to advise, counsel, ráða e-m e-t (réðu vinir hans honum þat, at hann berðist eigi við þik);

ráða e-m ráð, to give one counsel;

2) to consult about, discuss, with dat. (ráða landráðum);

ráða ráðum sínum, to hold a conference;

3) to devise, plan;

þeir ráða atför við Gunnar, thev plan an onslaught on G.;

réð hón þeim bana, she plotted that man’s death;

4) to plot or cause one’s death, = ráða e-m bana (þær atluðu, at konungr mundi hafa ráðit hann);

Reginn mik réð, R. betrayed me;

5) to agree on;

réðu þeir þat þá með sér, they settled this among themselves;

6) to fix, decide, resolve, with acc.;

ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, I have fixed my wedding day;

réðu þeir þá þat at fara ofan til Rangár, then they resolved to ride down to Rang river;

ráða e-t til staðar, to settle, fix definitively, = staðráða e-t (vil ek finna konung áðr en ek ráða þetta til staðar);

7) to hire, take into service (ráða skipverja, ráða sér hjón);

bóndi sagði húsfreyju, at hann hafði Hrapp ráðit með sér, that he had taken H. into his company;

8) to rule, govern, with dat. (ráða landi, ríki; Einarr jarl ráð þá Orkneyjum);

9) to rule, command, have one’s way, prevail, decide, settle (skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi);

skal ráða afl með þeim, the majority shall decide;

Ólafr bað móður sína. eina ráða, to settle the matter alone;

landfall ræðr fyrir sunnan, makes the boundary towards the south;

with dat., hvárt ræðr þú því, er, is it your doing that..?;

ráða engu, to have no authority, be of no avail (orðheill þín skal engu ráða);

ráða landamerkjum, to make the boundary (Hafslœkr réð þar landamerkjum);

ráða búi sínu, to conduct, manage one’s estate;

hann réð sér sjálfr, he was independent;

ertu nökkurs ráðandi hér, have you any authority here?

10) to have, possess, be master of, enjoy;

ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life;

11) to explain, read;

ráða gátu, to read a riddle;

ráða draum, to interpret a dream;

ráða e-t at líkindum, to judge from probabilities (engar munu fríðari en þínar dœtr, ef at líkindum skal ráða);

12) to read and understand (ráða rúnar, stafi, rit);

réð ek þær rúnar, er reist þín systir, I have read the runes thy sister engraved;

13) to punish, chastise, with dat. (fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök);

14) to undertake;

ráða stórt, to aim high, undertake great things;

15) periphrastically with an infin., to do;

ráðumk ganga, we (I) do go;

hón réð vakna (= hón vaknaði), she awoke;

þau lög, er hann réð upp at segja, the laws which he pronounced;

16) with preps.:

ráða e-t af, to resolve, make up one’s mind (réð hann þat af at sigla súðr til Danmerkr);

to discontinue, put a stop to (ek hygg, at Þóroddr ætli nú at af ráða hingatkvámur þínar);

to do away with (þú verðr nú þetta vandræði af at ráða);

ráða e-n af e-u, to make one leave off (af hefir þú mik ráðit brekvísi við þik);

ráða e-u af (e-u), to get off;

Þ. bað menn taka forka ok ráða af skipinu, to get the ship off, set her afloat;

ráða e-n af = ráða e-n af lífi, af dögum, to put out of the way, put to death (hann kvazt mundu af ráða illmenni þessi);

ráða at e-m, to attack (njósnarmenn hlupu upp ok réðu at þeim);

ráða á e-t, to set about a thing (þeir réðu á íshöggit);

ráða á e-n, to attack one (þorðu aldri úvinir hans á hann at ráða);

ráða bót (bœtr) á e-u, to remedy, make good (þóttust menn eigi kunna bœtr á þessu ráða);

ráða eptir e-m, to pursue one;

ráða e-n frá e-u, to deprive one of, exclude one from (ráða e-n frá landi, ríki);

ráða fyrir e-u, to command, have authority over, be master of (ráða fyrir skipi, hofi, fé, eldi);

ráða í e-t, to guess at, find out (Gormr konungr réð ekki í þetta);

ráða móti, í móti e-m, to attack one (í móti Kára réð Mörðr);

ráða e-n ofan, to overthrow;

ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty (er nú vant ór at ráða);

ráða til e-s, to rush in upon, attack (hann reiddi upp øxina ok réð til Þórvarðs); to take to (set about) a thing, try, make an attempt;

S. kom fótum undir sik, ok réð til í annat sinn, and tried again the second time;

ok er nú til at ráða, ef þér vilit, now is the time for action, if you are willing;

skal ráða til árinnar eða eigi, shall we try to pass the river or not?;

ráða til orrostu, to go to battle;

ráða til uppgöngu, to make an ascent;

ráða til ferðar, to start on a journey;

ráða skipi til hlunns, to draw a ship on to land;

ráða um e-t, to dispose of (megum vér eigi ráða um hennar gjaforð);

to deliberate on (konungr gaf jarli orlof at ráða um þetta við menn sina);

ráða um at gøra e-t, to be about to do a thing (hann tók um strenginn ok réð um at fara upp í skipit);

ráða um við e-n, to put an end to, finish off (var Alfr þá kominn ok ætlaði skjótt um at ráða við Finnboga);

ráða e-t or e-u undan e-m, to deprive one of (hón vildi eigi giptast, því at hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sinni);

ráða e-t undir e-n, to put in the charge of (þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn);

ráða e-t upp, to read up (þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku);

ráða við e-n, to be able to master one (muntu nú einn við mik ráða);

ráða e-t við sik, to make up one’s mind;

ráða yfir e-u, to rule, govern;

17) refl., ráðast.

* * *

pres. ræð, ræðr, ræð; pl. ráðum, ráðit, ráða; pret. réð, 2nd pers. rétt, réttu, rhymed with hætta, Fms. vi. (in a verse); mod. réðst, pl. réðu; subj. réði; imper. ráð, ráddú; part. ráðinn; a middle form ráðumk, Hom. 113; a weak pret. indic. réði occurs in the poem Jd. 35 (ótrauðr á haf réði), and in prose, Fms. i. 223, and is freq. in mod. usage (eg réði honum að bíða … hann réði því ekki): [a word common to all Teut. languages; A. S. ræðan; Old Engl. rede and read; Germ. rathen; Dan. raade; the Goth. has rêdan, but it is rarely used in Ulf.]

A. To advise, counsel, with dat. of the thing and acc. of the person; ráða e-m e-t, réðu vinir hans honum þat, at hann berðisk eigi við þik, Nj. 33; réðu honum þat allir at samna liði. Eg. 9; ráða e-m ráð, to give one counsel, Vþm. 1; ráðumk þér, Hm. 113 sqq.; þat ræð ek þér, Sdm. 22 sqq., Nj. 61; makligr ertú þeirra, segir Njáll, ok réð honum ráðin, 71; ráð er þér ráðit, Fm. 21; ráða e-m heilræði, Nj. 85.

2. to consult; ráða ráðum sínum, to hold a conference, Edda 26, Fms. vii. 259; vóru opt á tali ok ráða-stefnu ok réðu landráðum, i. 52.

3. to devise; þá menn er konu hafa numit eða þat hafa ráðit, Grág. i. 354, Gullþ. 14.

4. to fix, decide, determine, resolve, with acc.; ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, Nj. 4; ráða samband, Gullþ. 14; ráða atför við Gunnar, Nj. 1, 7; réðu þeir þat þá með sér, 93; hefi ek ráðit honum kvánfang, 151; siðan réð Gunnarr utanferð sína með honum, 41, cp Sturl. ii. 168; ráða e-m ró, Ls. 55:—ráða e-t af, to form a decision, Eg. 337; en af verðr at ráða nokkut ór hverju vandræði, Lv. 39:—ráða e-t við sik, to make up one’s mind; hvárt hann vildi þar vera eða fara til Íslands, hann kvaðsk eigi þat hafa ráðit við sik, Nj. 123:—ráða um e-t, to deliberate; hann gaf jarli orlof at ráða um þetta kjör við menn sína, Ó. H. 97:—ráða e-t (or e-u) til staðar, to settle, fix definitely, Fms. ii. 78, Ld. 178:—ráða ór, ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty, Nj. 177. Ld. 54, 180.

5. to hire, take into service; ráða skipverja, Fms. vi. 238; réð Hallgerðr sér hjón, Nj. 25; ek em kona Njáls, segir hón, ok ræð ek eigi síðr hjón en hann, 54; Njáll réð honum hjón öll, 151; bóndi sagði húsfreyju sinni at hann hafði Hrapp ráðit með sér, 131; hón hafði ráðit mann til at svíkja konung í drykk, Fms. ix. 5; vilda ek at vit færim í hernað ok réðim menn til með okkr, Nj. 41; ráða land undan e-m, Fb. ii. 171.

6. to plan, plot, contrive, or cause one’s death, put to death, betray, Germ. verra’ben; Regin þik réð, hann þik ráða mun, Fm. 22; þú rétt hann, Fas. i. 202; þær ætluðu at konungr mundi hafa rúðit hann, Fms. iv. 312; hann réð Plóg svarta föður-bana sinn, xi. 353; ef kona drepr bónda sinn eða ræðr hann fyrir íllsku sakir, Js. 27; ráða e-m bana, bana-ráð, Nj. 21, 52, Fb. i. 410, Skv. 1. 51:—ráða e-n af, to put out of the way, put to death, Gullþ. 14, Fms. i. 204, Al. 128; sá ótti er nú af ráðinn ok endaðr, Fs. 9; ek hygg at Þóroddr ætli nú af at ráða hingat-kvámur þínar, Eb. 144; ráða e-n frá, to despatch, Ld. 294; ráða e-n af dögum, to put to death; ráða e-n frá ríki, Fms. iii. 18; ráða e-n ofan, to overthrow, Bárð. 164.

II. to rule, govern, with dat.; ráða Þrænda-lögum, Fms. i. 52; ráða landi, ráða ríki, 22, Nj. 41; Einarr jarl réð Orkneyjum, Fms. i. 197; Hákon konungr réð Noregi, x. 4; er réð fyrir Holtseta-landi, xi. 3; þann konung er ræðr Jórsala-landi … þann er Englandi ræðr, Edda 92; ráða landráðum, to have the government, govern, Fms. i. 52.

2. to rule, prevail, have one’s own will, as also to manage, lead, have authority, management, and similar usages; skal ráða afl með þeim, Nj. 150; sá reð er ríkr var, Sól.; hann réð sér ekki fyrir kæti, he was beside himself for joy; skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi, Nj. 24; ek skal hér ráða, 52; Ólafr bað móður sína eina ráða, Ld. 70; sögðu þá ráða eiga er fleiri vóru, 74; ætlar þú at þú munir ráða. Fms. vii. 13; konungr svarar ok biðr hann ráða, xi. 29: Lögmaðr skal ráða, he shall have the casting vote, Gþl. 18: the phrase, ef ek má ráða, if I can have it as I like; þú ræðr því, as you like! þvíat þar ræðr eigi frændsemi, Grág. i. 172: to rule, sól skal ráða um sumar en dagr um vetr, Gþl.; landfall ræðr (rules, makes the boundary) fyrir sunnan, Pm. 88; ór ánni ræðr keldan … ok lækr út úr henni til sjáfar, Dipl. ii. 1; ráða landa-merkjum, Eg. 711; ráða boði ok banni, Gþl. 76; ráða búi ok kaupum, 269; ráða giptingum, 211; ráða sessa kostum, Gm. 14; ráða kaupum, fé, skipti, Gþl.; ráða fé til þarfa, to dispose of money to advantage, put it out at interest, Gþl.; sigri vér ráðumk, Orkn. (in a verse); hugr ræðr hálfum sigri, a saving; ráða sínum ferðum, Fms. i. 75; réð Örn leiðsögu, Ld. 74: hvárt ek má nokkuru um þat ráða, Fms. vii. 13; mörgum ræðr litlu hve, ‘tis of small interest, Am. 33; ráða engu, Hdl. 49; ráða veðri. Rb. 388; veðr ræðr akri en vit syni, Hm.; hvar skal ek sitja—Móðir mín skal því ráða, Nj. 7; ek réð ráði hennar fyrr, i. e. gave her away, 23; hvárt hann kunni ráða fé sínu, Grág. i. 176; ráða orði, ii. 309; hvárt ræðr þú því er Steinarr son þinn sækir sökum Þorstein son minn, hast thou caused it, is it thy making? Eg. 727; þú því rétt er ek ríða skyldak, Fm. 26; ek því ræð, er þú ríða sér-at, Ls. 28; en réðu því Nornir, Orkn. (in a verse); ílla réð ek því, that was foolishly done, Fbr. (in a verse); ek hefi því ráðit, at …, Ísl. ii. 322; því þykki mér ráðit, well done, Sks. 100:—various phrases, ráða e-u bót (bætr) or ráða bót (bætr) á e-u, to mend, better, Hom. 159, Ld. 206, Fms. vii. 162, Landn. 8, Eb. 114:—with prep., ráða fyrir e-u (for-ráð), to rule, manage, govern, Fms. i. 288, Hkr. 1. 40; ráða fyrir lögum, Nj. 5, 150, Eg. 34, 239, 754, Ld. 76, 132, Fms. i. 11, Grág. i. 333:—ráða um e-t, to dispose of, (um-ráð); nú megu vit ekki ráða um hennar gjaforð, Fms. iv. 194:—ráða við e-ð, to be able to do, manage, Bárð. 163; eg ræð ekki við hann (þat), I cannot manage him; við-ráðanlegr, manageable:—ráða yfir e-u (yfir-ráð), to rule, govern, Fms. iv. 83.

3. to have, possess, enjoy; hvítum ræðr þú enn hjöltunum, … ráða deigum brandinum, Eb. 238; ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life, Fm. 26; ráða arfi, gulli, hringum, Skv. 2. 9, Hkv. Hjörv. 6, 11; ráða nafni, aldri, hjarta, lofi, dýrð, to enjoy a name, life …, Lex. Poët.; ráða eign ok auðsölum. Fsm. 8, 9; ráða rauðum manni, to be red, Fbr. (in a verse):—part. ráðandi, with gen., ertu nokkurs ráðandi hér, hast thou any authority here? Nj. 54; þess verða ek ráðandi við mína menn, I will manage that. Fms. xi. 30; vera mikils ráðandi, of great influence, Fas. ii. 504: ráðandi postula, the ruler of the apostles, Edda 92, Lex. Poët.

III. to explain, read; ráða gátu, to read a riddle, Fas. i. 454; varð engi sú gáta upp borin er hann réði (subj.) eigi, 532; ráða e-t, Am. 22; ráða draum, to read a dream, Nj. 121, Ld. 126, Ísl ii. 194, 197, x. 270, xi. 3, Rb. 394; Pharao dreymdi drauma ok urðu eigi ráðendr til, Ver. 17; veiztú hve rísta skal, veiztú hve ráða skal, of magical characters, Hm. 145:—ráða í e-t, to guess at, find out, Fms. xi. 16; ok væntir mik at eigi mundi í þat ráðit, Ísl. ii. 333; munu þeir ekki í ráða er myrkt er, 378, Fær. 255.

2. to read, prop. to explain, interpret; skal hann láta ráða skrá heima at kirkju, K. Þ. K. 46; ráða rúnar, Am. 12, Hom. (St.); þegar Domitianus hafði rit ráðit, 623. 12, Karl. 16: ráða upp, to read up; þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku, Fms. viii. 293; á alþingi léc Páll biskup ráða upp jarteinir ens sæla Þórláks, Bs. i. 352; tók ok lét þar upp ráða, 623. 10; ráða skrá, K. Þ. K.

IV. to punish, chastise, with dat.; Guð ræðr oss till batnaðar sem sonum, Greg. 73; fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök, Bs. i. 416; nú ef sveinn vill eigi nema ok leiðisk bók, þá skal hann færa til annarra verka, ok ráða honum til, svá at hvárki verði af örkuml né ílit, K. Þ. K. 56; honum var ráðit fyrir flestum höfuð-kirkjum, Sturl. ii. 147:—with acc., konu sína skal engi maðr með höggum ráða at öldri né at áti, N. G. L. i. 29; nú ef maðr ræðr konu sína eigna lyklum eða lásum ( beats her with keys or bars), þá er hann sekr, 356 (ráðning).

V. with the notion of action, to undertake; ráða stórt, to aim high, aspire, Lex. Poët.; kann vera at ek finna þann höfðingja at minnr vaxi fyrir augum at ráða stórt ( to undertake great things), en þér konungr, Fms. vi. 399 (stór-ræði); ráða gott, to manage well, Ó. H. (in a verse).

2. with prepp., ráða á e-t, to take to a thing; þeir réðu á íshöggit, Fms. vi. 336; ráða á e-n, to attack one; mun eigi þá á þik ráðit, Nj. 93, 253 (á-ræði):—ráða at e-m, to attack, invade, passim:—ráða af, to get off, clear; hann bað þá taka forka ok ráða at skipinu, and get the ship off, set her afloat, Ld. 56; aðilinn ræðr sik af baugbrotum, ef …, Grág. ii. 173; at hefir þú mik ráðit brekvísi, thou hast cured me of complaining, Ld. 134:—þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn fyrir sakir vinsælda hans, they put their ‘godord’ in the charge of R., Bs. i. 642:—ráða móti e-m, to go against in a fight, withstand; í móti Kára réð Mörðr Sigfússon, Nj. 253:—ráða til e-s, to rush in upon; hann reiddi upp öxina ok réð til Þorvarðar, Sturl. ii. 37, (til-ræði, an assault): to take to a thing, try, í vár réðu vér til ok hljópum í brott, Eg. 235; ok er þeim þótti sér færi til at ráða leyndusk þeir á brott, when they saw an opportunity they stole away, 572; ok er nú til at ráða ef þér vilit, now is the time for action, Nj. 154; Skarphéðinn kom fótum undir sik, ok réð þegar til í annat sinn, 202:—to start, make for, attempt, ráða til orrostu, to go to battle, Eg. 530; ráða til uppgöngu, 229; en þó ekki svá at til hans væri ráðanda (gerund.), Fms. vi. 352; réð hann þá til ok hjó sundr orminn, id.; þat var ekki annarra manna hlaup, enda réð ok engi til, Eg.; þeir ráða til ok hlaupa í munn drekanum, Fb. ii. 317; skal ráða til árinnar eðr eigi, shall we try to pass the river or not? Ld. 46; hann bauð út miklum her ok réð til skipa, Fms. i. 22; ráða til ferðar, to start on a journey, Landn.:—ráða skipi til hlunns, to put the ship in a shed, Eg. 515, Nj. 10; ráða sik frá e-u, to disengage oneself from, Hom. 147, MS. 655 xxvi. 1; ráða um, hann tók um strenginn, ok réð um at fara upp í skipit, and was just about to go up into the ship, Fms. ix. 24.

3. periphrastically, with an infin. mostly without the particle ‘at;’ ráðumk ganga, we do go, Am. 77; ráðum yppa, spyrja segja, leyna, Lex. Poët.; hverr er segja ræðr, does tell, Hm. 125; hón réð vakna, she awoke, Am. 10; annan réð hón höggva, 48; ekki réttu leifa, 80; allt þats réð heita, 102; réð ek at ganga, Fas. ii. (in a verse); ef ek ræð á vág at vaða, Hbl. 47: with the particle ‘at,’ réð at stökkva, Eb. (in a verse): also reflex., réðsk at sofna, Rm. 5; but réð at sofna, went to sleep, 17: in prose, þau lög sem hann réði upp at segja, Íb. 12; ráðask geyja, Am. 24.

B. Reflex. ráðask, referring to the person himself; ráðask um við e-n, to consult; Gunnarr görði görðina ok réðsk við öngan mann um, Nj. 80; hvárigum þótti ráð ráðit nema við aðra réðisk um, 167; ef hann hefði nokkut við mik um ráðisk, Ld. 306; þá réðsk hann um við vini sína, Eg. 9.

2. to be resolved, fixed, settled; þá er kaupit réðsk, Nj. 17; eigi mun þat svá skjótt ráðask, Ísl. ii. 213; þetta mál er miklu meira en þat megi skjótt ráðask, Fms. vi. 18; af þeim tiðendum ræðsk þat, at …, ix. 433; eigi mun þetta ráðask þessu sinni, xi. 4; þá var ráðin sættin, Ld. 308; en ráðit kalla ek kaupit, Sd. 179; réðsk hann þá þar at hjóni, he hired himself out, entered service, Nj. 57. 3 (answering to and identical with A. V above), ráðask frá, to leave; þóat ek ráðumk frá, Fms. i. 225: ráðask í e-t, to undertake; ráðask í hernað, passim; hann réðsk í flokk með þeim, Nj. 94, Fb. ii. 172:—ráðask til e-s, to venture on a thing; þá ráðsk (imper.) þú til ok far í hauginn, Fms. iv. 28:—to move one’s abode, Hákon spurði Gunnar ef hann vildi ráðask til Hákonar jarls, Nj. 41; bið Una selja jörð sína ok ráðask hingat til mín, Orkn.; hann réðsk þangat bygðum, Þorf. Karl. 364; ráðask til ferðar (= Germ. sich begeben), Eg. 4; víkingar ok herkonungar er réðusk til liðs með Eiríki, Fms. i. 24; réðsk hann þá þangat um várit at fardögum ok móðir hans, Bs. i. 455: ráðask ór hernaði, to give up, leave off freebooting, Fg. 2:—at þeim hafði óheppilega um ráðisk, they had formed an unhappy plan, Knytl. S. ch. 69 (Lex. Poët.); cp. miðráðit.

4. to turn out; ok réðsk til allgiptusamliga, Fms. x. 53; and in the mod. phrase, það réðsk vel, ended well; sjá hvernig það ræðst, see how it will turn out; of a dream, to prove true (see A. III), ok vilda ek at hvergi réðisk, Gísl. 24 (hvárngi réði, impers., 108, l. c.):—réðsk mikit mannfall, there came to be a great slaughter, Odd, 28.

II. recipr., ráðask á, to attack one another; þeir spruttu upp með íllyrðum, ok svá kom at þeir ráðask á, Nj. 128.

III. part. ráðinn, resolved, determined, Ölk. 36, Bárð. 173; hann mælti fátt eðr ekki við frá, … ef hann var ráðinn til at drepa þá, Fms. vii. 319:—likely, eigi er ráðit at oss fari svá, Nj. 89; þat er þó eigi ráðit hvárt svá berr til, Ld. 24; eigi er þat ráðit, at honum þætti allt sem hann talaði, Band. 12: compar., er engi ráðnari hlutr, more certain, Hom. (St.); at ráðnu, for certain, id.: valid, nýmæli ekki skal vera lengr ráðit en þrjú sumur, K. Þ. K. 56.

2. clever; ríkr ok ráðinn, Grett. 90; vitr maðr ok ráðinn, Fb. ii. 357; roskinn ok ráðinn.

3. betrayed, Germ. verrathen, Akv. 15, Fm. 37.

* * *

(kann, kunna, kunnat), v.

1) to know, understand (þú kannt margt þat er eigi kunnu aðrir menn);

2) to know (by memory);

ljóð ek þau kann, er kannat þjóðans kona, I know songs, such as no king’s daughter knows;

3) to know a person;

unni honum hverr maðr, er hann (acc.) kunni, every man that knew him loved him;

4) spec. phrases;

kunna hóf at um e-t, kunna hóf sitt, to know the proper mean, to behave with moderation;

uxarnir kunnu þó heim, the oxen found their way home;

kunna enga mannraun to have no experience of men;

kunna e-m þökk, aufusu, to be thankful, obliged to one;

5) kunna sik, to know oneself (sá er svinnr, er sik kann); to behave well (G. kveðst mundu meiða hann, ef hann kynni sik eigi);

6) kunna sér e-t, to understand, have clear knowledge of (something as concerning oneself or touching one’s own interest);

kunna sér margt, to be skilled in many things;

kunna fyrir sér = kunna sér; also ellipt. know how to conduct oneself;

7) with dat. to know;

ek kan skapi Gunnhildar, I know Gunhild’s temper;

8) kunna e-n e-s or um e-t, to blame a person for a thing (eigi hugða ek, at hann mætti mik þessa kunna);

eigi er hann um þat at kunna, he is not to be blamed for it;

9) to be pleased or not with a thing;

Eyjúlfr lézt því nafni mundu vel kunna, E. said he should be well pleased with that name;

10) to be able, with infin.;

þú skalt eigi kunna frá tíðindum at segja, thou shalt not escape to tell the tale;

11) to chance, happen;

hvar sem þik kann at at bera, wheresoever thou may happen to arrive.

* * *

pres. (in pret. form) kann, kannt (kanntú), kann; pl. kunnum, kunnut, kunnu (mod. kunnum, kunnit, kunna); pret. kunni; subj. kynni; imperat. kunn; part. neut. kunnat; the pres. infin. kunnu for kunna is obsolete, whereas a pret. infin. kunnu, potuisse, occurs, Ísldr. 9: with neg. suff. kann-at, Hm. 147; kann-k-a ek, I know not, Skálda (Thorodd) 167, Hallfred; see Gramm. p. xxiii: [Ulf. kunnan = γιγνώσκειν, εἰδέναι; A. S. and Hel. cunnan; O. H. G. kunnan; in these old languages, the two senses of knowing how to do and being able to do are expressed by the same form, and this remains in Dan. kunde, Swed. kunna: in others, a distinction is made: Old Engl. and Scot. ken, know and can; Germ. kennen and können.]

A. To know, understand, of art, skill, knowledge, with acc.; hann þóttisk rísta henni manrúnar, en hann kunni þat eigi, Eg. 587; hann kunni margar tungur, Fms. xi. 326; þú kannt mart þat er eigi kunnu aðrir menn, v. 236; k. seið, Vsp. 25; Hann ræddi, ef hann kynni nafn Guðs it hæsta—Kann ek nökkurt nafn Guðs,—Þykkja mér slíkt eigi prestar er eigi kunna it hæsta nafn Guds—Kanntú nafnit?—Ek veit þann mann er kunna mun, … Nefn þú þá ef þú kannt! … Guð veit at ek vilda gjarna kunna, Bs. i. 421; engi skal sá vera hér með oss er eigi kunni nökkurs-konar list eðr kunnandi, Edda 31; ekki kann ek í skáldskap, Fms. vii. 60; kannt þú nakkvat í lögum?—Kunna þótta ek norðr þar, Nj. 33; at þetta væri at vísu lög þótt fáir kynni, 237; ek kann lítt til laga, 31: of sports, kunna á skíðum, Fms. i. 9; k. við skíð ok boga, Ó. H. 71; k. við buklara, Sturl. ii. 44; kunna á bók, to know by book, know how to read, Mar.

2. to know by memory; kunna menn enn kvæði þeirra, Hkr. (pref.); hví kveðr þú flokka eina, kanntú ok engar drápur?—Eigi kann ek drápurnar færi en flokkana, Fms. vi. 391; ljóð ek þau kann, er kannat þjóðans son, Hm. 147 sqq.; þat kann ek it áttjánda, er ek æva kennig, 164; en Konr ungr kunni rúnar, Rm. 40, 42; kunna betr, id., Vkv. 26; kunna utan-bókar, to know without book, know by heart; hón kunni þær allar (Spurningar) vel, nema Sjötta kapitulann, … Sigríðr kunni allar Úlfars-rímur, Piltr og Stúlka 23.

3. to know a person, a face; synir Heli vóru úsiðugir ok kunnu eigi Guð Dróttinn, Stj. 429; ek kann þann mann, 460; ok unni honum hverr maðr er hann (acc.) kunni, every man that knew him loved him, Hkr. i. 121; kann kvaðsk eigi k. þá ok eigi hirða hverir vóru, Barl. 36; þik kann ek fullgerva, I know thee well enough, Ls. 30; góða menn þá er ek görva kunna, Hbl. 7; kunna ek báða Brodd ok Hörvi, Hdl. 24; hverr er kunni (mik), Helr. 7; hvars menn eðli okkart k., 3: to know, of the character, hann kvað þá k. sik úgörla, er þeir veittu honum átölur, því at ek hefi dregit yðr undan dauða, segir hann, Ld. 282; ek kann hvárn-tveggja ykkarn konungs, Fms. vi. 100.

4. spec. phrases; kunna góða stilling á e-u, hversu góða stilling hann kunni á herstjórninni, how skilful he was in military things, Fms. i. 98; k. hóf at um e-t, to know one’s measure in respect of a thing, to behave with moderation, Finnb. 356; Þorvaldr kvað hana ekki hóf at kunna, Ld. 134; allt kann sá er hófit kann, Gísl. 27; ef Griss kynni hóf sitt, Sd. 139; Klaufi, Klaufi, kunn þú hóf þitt? id.; kunna sér margt, to be skilled in many things; hón var væn kona, ok kunni sér allt vel, Dropl. 7, 35; hann kunni enga leið, he knew no road, Eg. 149; þeir munu eigi k. leiðina, Fs. 105: absol., uxarnir kunnu þó heim, found their way home, Dropl. 8; k. skyn e-s, to know all about …; hann kunni allra skyn í borginni, Fms. vi. 410; Ása ok Álfa ek kann allra skil, Hm. 160; k. önga mannraun, to have no experience of men, Fms. vi. 53; ek kann skap þitt at því, at …, Sturl. i. 30.

II. metaph. usages; kunna e-m þökk, to be thankful, obliged to one, Fms. xi. 29, 32; at hann kynni þess mikla þökk ok aufusu, Eg. 521; veizla er yðr búin, kann ek yðr mikla þökk at þér þiggit, Fms. vi. 277; k. e-m úþökk fyrir e-t, v. 14; k. sér þörf til e-s, to feel the want of a thing; ef bóndi kann þess þörf, if he knows the need of it, Grág. i. 152; at hann leggi fram vöruna svá sem þú kannt þér þörf til, Ld. 70.

2. kunna sik, to know oneself; sá er svinnr er sik kann, he is a wise man who knows himself, a saying, Hrafn. 10: to behave, Grímr kveðsk mundu meiða hann ef hann kynni sik eigi, Eg. 189; ok vita ef þeir kunni sik þá görr meir, Stj. 264; k. sik ílla, to be naughty, Bjarn.

3. kunna sér, kunna munda ek mér þat ( I should know how to do that) ef ek hefða víg vegit, Gísl. 143; gá þess, ok kunn þér (take heed, learn!) at varask annars vígkæni, Sks. 383; er Þorólfr svá viti borinn, at hann mundi k. sér ( have sense enough) at vera eigi fyrir liði yðru, Eg. 134; kunni hann sér þann hagnað at girnask ekki Svía-konungs veldi, Ó. H. 57; en kunnit yðr engi forráð eðr fyrirhyggju þegar er ér komit í nokkurn vanda, 67.

III. denoting feeling, to feel angry or pleased; kunna e-n e-s, to be angry with a person for a thing; þá bað Þórir konung, at hann skyldi eigi fyrirkunna hann þess at hann hafði Egil með sér um vetrinn, Eg. ch. 48; eigi vil ek fyrirkunna þik þessa orða, þvíat þú veizt eigi hvat varask skal, Ó. H. 57; eigi hugða ek at hann mætti mik þessa k., þvíat eigi drap ek son hans, Hrafn. 16; kveðr þeir eigi sik einskis at k., Ísl. ii. 314; kunnit mik eigi þess er ek mun mæla, Fbr. 116; spurði hvers hón kynni arfa-sátuna, Nj. 194, v. l.

2. with prep.; kunna e-n um e-t, id.; eigi er hann um þat at kunna, Fs. 38; eigi munu þér kunna mik um þetta, Fms. i. 175; ekki áttú hann um þat at kunna, vi. 223; ef hertogi vill þik nokkut um þetta kunna, xi. 323; hón kunni hana mjök um áleitni þá, er …, Bs. i. 340.

IV. with dat. to know; þeir er menn kunnu eigi hér máli eða tungu við, Grág. i. 224; ef lögsögumaðr kann þar eigi mönnum fyrir í þá sveit, i. 10 B; kunni hann náliga manns máli, Fas. ii. 443; hann kann eigi lítilmensku várri, Bjarn. 54; kann þjóð kerski minni, Ó. H. (in a verse); ek kann skapi Gunnhildar, I know Gunhilda’s temper, Nj. 5; kann ek glensyrðum yðrum Gautanna, Fas. iii. 80; ek kann ráðum Gunnhildar en kappi Egils, Eg. 257; ek kann skapi Hrafnkels, at hann mun ekki göra oss, ef hann náir þér eigi, Hrafn. 27: eigi kanntú góðgirnd (dat.) föður várs, ef hann hefir honum eigi undan skotið, Fs. 38.

2. to be pleased with a thing or not; munda ek kunna því, at vér hefðim manna-lát mikit, ef …, Eg. 585; Eyjúlfr lézk því nafni mundu vel kunna, E. said be should be well pleased with that name, Glúm. 328; verðr hváru-tveggju at kunna, one must take one or other of the two, Ó. H. 52; vit munum því ílla k. ef þú veitir okkr eigi þat er vit beiðum, Eb. 114; hann kunni því stórílla ok hljóp í brott, Hkr. i. 36; munu synir Njáls ílla k. víginu, Nj. 64; Njáll kunni ílla láti Gunnars, 117; Ingi konungr kunni þessu svá ílla at hann grét sem barn, Fms. vii. 273; andaðisk hann, Guðríðr kona hans kunni því lítt, Fb. i. 543; til þess at hón kunni því betr andláti mínu, id.; ílla munu þeir k. höggum er heiman hafa hlaupit frá kirnu-askinum, Fms. viii. 350.

3. with prep.; kann ek ekki við því at yðr þykki sumt ofjarl en sumt ekki at manni, I do not care for what you call …, Fms. vi. 53; kannka ek mart við veifanar-orði manna, I take no notice of idle rumours, Hallfred; hence the mod. phrase, kunna við e-ð, to be pleased with; eg kann ekki við það, I do not like it; kunna vel, ílla við sik, to feel happy, unhappy in a place or condition; eg kann vel við mig þar, I like the place.

B. To be able, Lat. posse, (in Engl., can, pret. could, has ceased to be used except in the finite moods), with infin.; the senses often run one into the other, but the use of the infinitive shews that the sense can is at least partly implied; þá mælti konungr, ertu skáldit?—Hann sagði, kann ek yrkja, I know I can make verses, Hkr. i. 288; hann kunni görr veðr at sjá en aðrir inenn, Eb. 150; þá hluti er þeir kunna honum til at segja, 112; freista hvat hann kynni segja honum, Hkr. i. 228: hón sagði hann eigi k. at þiggja sóma sinn, Fs. 131; hugsit um hvar þann mann kann fá, where that man can be had, Stj. 460; svá hygginn at hann kunni fyrir sökum ráða, Grág. ii. 75; hvárt kanntú mér höll smíða? 656 B. 8; þeir er mildlega kunnu stýra Guðs hjörð, Hom. 37; kanntú nökkut yrkja? Fms. vi. 361; kunna eigi at mæla, he could not speak, Ld. 30; mikil tíðendi kannþú (= kannt þú) at segja af himnum, Edda 12; þú skalt eigi kunna frá tíðindum at segja, thou shalt not be able to tell the tidings, shall not escape with life, Nj. 8; um þá hluti er ek kann görr at sjá en þér, Ld. 186; ekki kann biskup görr at sjá mann á velli en ek, Fms. ii. 173.

II. to chance, happen; ef Björn faðir þeirra kann fyrr andask, if B. should happen to die first, Dipl. v. 3; hvar sem þik kann at bera, wheresoever thou may happen to arrive, Fms. iv. 176; ef nokkut kann þat til at bera á þinni æfi, Gísl. 25; ef hann kann lengr at dveljask í brottu, D. N. v. 43; ok hón kann af þessum heimi brott at fara, iii. 137.

C. Recipr. to know one another; þeir kunnusk, Mork. 106.

2. part. kunnandi, cunning, knowing, learned, with gen.; veit ek at þú ert margs kunnandi, 655 xix. 3; hón var margs kunnandi, Fs. 73; Gyða var marg-kunnandi á fyrnsku ok fróðleik, 131.

prep. with dat. and acc.

I. with dat.

1) with, along with, together with (Unnr dóttir hans fór með honum; hón hafði á skipi m. sér sex tigi karla);

2) denoting help, assistance; leggja til m. e-m, to help one by word or deed; to give one advice; fá menn m. sér, to get followers;

3) by means of, with (verja sik með sverðum, skjöldum);

4) by, through, with, using (með harðfengi ok kappi); m. hlaupi, by running; m. einum bug, with one mind; m. sama hætti, in the same way;

5) including, inclusive of (hundrað manna m. nábúum); ok þat m., at, and besides (therewith) that; þann dag ok nóttina m., and the night too;

6) among, between (var fact um m. þeim brœðrum); þreyta e-t m. sér, to fight it out among themselves; koma m. e-m, to come among (maðr, er m. mörgum kemr);

7) denoting inward quality, in (hann hafði alla þá hluti m. sér, er konung prýða);

8) along (landit er viðast bygt með sjónum); esp. of direction, with an adv. denoting the direction (upp með, ofan með, fram með, inn með, út með, etc.); m. stöfnum, from stem to stern, all along the ship; biðja matar með bœjum, from house to house;

9) adverbial usages; m. öllu, altogether, quite; m. öllu skjótt, all of a sudden; m. því at, in case that (m. því at ek falla); as, because (m. því at menn vóru hraustir, þá komast þeir yfir ána);

10) with verbs; ganga m. barni, to go with child, mæla m., to recommend;

II. with acc.

1) with, with the notion of bearing, bringing, carrying (hann fór til Íslands m. konu sína ok börn); fara m. vápn, to carry a weapon; fig., fara með sök, mál, to conduct, manage a case; m. engi lögskil, in no lawful manner;

2) with, among; úsnotr m., es m. aldir kemr, a fool when he comes among men;

3) with an ordinal number; m. tólfta mann, with twelve men, including himself; with eleven others.

* * *

prep., also meðr, a form common in Stj. and in legendary writers, but not in the classical writers or in mod. speech or writing; [Ulf. meþ = σύν and μετά; A. S. and Chaucer, mid; it remains in Engl. only in ‘mid-wife,’ qs. ‘with-wife,’ cp. Icel. náveru-kona, nær-kona, yfirsetu-kona; Germ. mit; Dan. med; Gr. μετά]:—with, along with, a prep. with dat. and acc.; with dat. it has the notion of coming or going in company, with acc. of bringing or fetching; thus, hann kom með honum, he came along with, in company with him; but hann kom með hann, he brought him wilh him.

WITH DAT.

With, along with, together with; Þórólfr var með konungi, Eg. 29; hann var þar með Otkatli, Nj. 73; hann kvaddi hann til ferðar með sér, id.; hann stóð upp ok Kolskeggr með honum, 58; með honum var sá maðr Íslenzkr er …, 157; hann fór útan með honum, Eg. 196: Unnr dóttir hans fór með honum, Ld. 4; fara á fjall með húskörlum, Korm. 10; vera með goða, i. e. to be in his jurisdiction, Grág. i. 108; hón hafði á skipi með sér sextigi karla, i. e. with her, under her command, Landn. 109; brott með sér, Nj. 114, and in endless instances.

II. denoting assistance, help, with; til umráða með sér, Grág. i. 5; leggja til með e-m, to help one by word or deed, Nj. 7: to give one advice, Fms. xi. 81; sjá á með e-m, to look after, help, Nj. 113; vita e-t með e-m, to be privy to, an accomplice in a thing, 136; bætti hann þat með mér, he mended it for me, Fms. vii. 158; fá menn með sér, i. e. to get followers, opp. to mót, Nj. 180.

III. denoting instrumentality, by, with; með öxi, Fms. vi. 6; verja sik með sverðum, með skjöldum, Nj. 272; með atgeirinum, 120; skip skarat með skjöldum, Ld. 78; falda sér með motri, 202, and passim; or ellipt., the prep. being understood, an instrumental dative, höggva sverði, leggja spjóti, taka höndum, stíga fótum, and in endless similar instances.

IV. by, through, partly denoting means, partly accompaniment, by, through, with, using; með harðfengi ok kappi, Nj. 98; með mikilli snild, með fögrum orðum, Ld. 84; með hans ráði, 58; með ráði konungs, Eg. 35; með lögum, með úlögum, Nj. 106, 234; með ráni, by violence, 5; með vegsemd, blíðu, Fms. x. 235; með íllyrðum, Nj. 128; með vitsmunum mínum, 262; með hlaupi, by running, Eg. 12; með ( through) atgöngu Gunnlaugs, Ísl. ii. 210; með váttum, Nj. 101; með einum hug, with one mind, Edda 37; með gráti, Fms. x. 261; með gleði, 220; með reiði. Nj. 108: með hættu, Ld. 46; með sannyndum. forsooth, truly, Ó. H. 175; með sönnu, forsooth, Fms. vii. 158, Ld. 76; með sama hætti, in the same way, Nj. 272; með þessum hætti, Fms. x. 220; með nokkuru móti, Ld. 164: also freq. ellipt., mæla fögrum orðum, þegja þunnu hljóði, Hm., passim.

V. including, inclusively; hundrað manna með nábúum Njáls, Nj. 208; ok eru þá tólf menn, ór fjórðungi hverjum með þeim, including themselves, Grág. i. 72: sjau vetr ok tuttugu með þeim enum fyrsta, including the first, Fms. x. 410; fimmtán menn með þeim fimm, er …, Nj. 266; þar var vinátta mikil með frændsemi, friendship as well as kin, Ísl. ii. 209; nótt með degi, both night and day, N. G. L. i, passim:—ok þat með ( therewith), at …, Nj. 5; þá, veit ek mesta orrostu-menn, ok þat með, at þeir hafa vápn svá góð, at …, 44; þann dag, ok nóttina með, and the night too, Barl. 207; sagði hann þetta meðr, he said this too, added this, Stj. 130.

VI. with, among, between, amidst; með þeim bræðrum, Fms. vii. 240; samðisk með þeim feðgum, Ísl. ii. 210; dró seint saman með þeim, Fb. ii. 259; þar varð íllla með þeim, Nj. 39; var fátt um með þeim bræðrum nokkura hríð, 2; þar skilr með þeim, there they parted, Grett. 75 new Ed.; þat var siðr með kaupmönnum, Eg. 265; með mönnum, among men, Ls. 46; eigi er þó kosta-munr með ykkr Njáli, Nj. 52; með þeim Ingjaldi, Ld. 44; skipta, deila með e-m, to share among, Eg. 311; deila víg með verum, Ls. 22, Hbl. 25; þeir skiptu ríki með sér, Fms. i. 108; þreyta e-t með sér, to fight it out among themselves, Nj. 31; ef engi væri túlkr með kaupmönnum, Ld. 76; var deila mikil með sonum hans, Eg. 367; var með þeim en kærsta vinátta, 2:—fara ( to travel) með úkunnum þjóðum, Edda 21; sízt ek með fólkum fór, Gm. 48; koma með e-m, to come among, Vþm. 30, 39; er með horskum kemr, Hm. 19, 63; maðr er með mörgum kemr, 62; er með snotrum sitr, 5, 23; þótt hann með grömum glami, 30.

VII. denoting inward quality, with, in; svá hefir hann nátturu mikla með sér, Nj. 44; öllum sem lifs-andi er meðr, Stj.; flesta hluti hefir hann þá með sér, er prýða máttu góðan höfðingja, Fms. x. 535; hann hafði alla þá, hluti með sér er konung prýðir, xi. 217; svá er mál með vexti, so shapen, Lv. 43; limaðr vel með höadum ok fótum, Ld. 20.

2. skip með gyltum höfðum, Fms. x. 2; dreginn á leo með gulli, Ld. 78; hross með söðlum, a horse with the saddle on, Nj. 253; skip með reiða, Eg. 35; klæði með mörgum litum, 517; með sínum lit hverr, Fas. i. 316; vera úti með sólsetrum, i. e. to be out (of a shepherd) with sunset, Lv. 43.

VIII. along, following, of direction, with an adverb, denoting the direction; upp með, ofan með, fram með, norðr með, út með, inn með; ofan með á, Lv. 43; upp með ánni, Nj. 253; upp með Rangá, 74; suðr með landi, Fms. i. 38, ii. 3: með endilöngu landi, ix. 33; hann gengr með reykinum, Nj. 58; með sjónum, Bs. ii. 5; með hafinu, along the sea, on the horizon, Fms. xi. 136; áin var leyst með löndum, Boll. 358; með eggju, Hkv. Hjörv. 9.

2. með stöfnum, from stem to stern, all along the ship, Bs. i. 16 (see kveyfa); var þá hroðit með stöfnum skipit, Grett. 81; með endum, from one end to another, Fagrsk. (in a verse): fara með húsum, to go from house to house, begging, Grág. i. 192; biðja matar með bæjum, Fas. ii. 271.

IX. adverbial usages; með öllu, altogether, quite, Ld. 4; með öllu skjótt, all of a sudden, Fms. x. 136; með því at, in case that, Ld. 44; með því at ek falla, in case I fall, Fms. vii. 274; en með því at yðr líki þetta, x. 261: as, because, in consequence of, en með því at menn vóru hraustir, þá komask þeir yfir ána, Ld. 46, passim: hér-með, herewith, farther; þar-með, therewith, id., Skíða R. 11.

X. with verbs; ganga með barni, to go with child; ganga með e-u, to confess; taka með, to accept; mæla með, to speak for, recommend; fara með, to treat, go with; gefa með, to give a fee of alimentation; leggjask með, to lie with; eiga barn með konu, to have a child in wedlock, and so on; see the verbs.

WITH ACC.

With, with the notion of bearing, bringing, carrying, treating, conducting; fara með vápn, to fare, go, carrying a weapon, Fms. vii. 240; hann fór suðr aptr með miklar vingjafir, id.; þeir fóru aptr með skip þat, er, Eg. 29; með lið sitt, 11; kom með horn fullt, 213; gékk at borðinu með handlaugar, Nj. 52; ganga út með dómendr sína, Grág. i. 37; fara brott með föt sín, 300; með þessa menn, Fas. i. 333; þeir hljópu á brott með konur þeirra, lausafé ok bátinn, Landn. 35; hann fór til Íslands með konu sína ok börn, 205; ef hann leitaði vestan um haf með her sinn, Fms. i. 26; fara með her á hendr e-m, 120; mjöðdrekku er hann fór með, Eg. 240; at þeir skyldu fara með sveit sína, 74; skip þat er hann fór með, id.; ef ek mætta með þik komask, Sturl. ii. 108; farina með erfðina, Nj. 7.

2. metaph., fara með sök, mál, etc., to conduct, manage a case, Nj. 86; fara af hljóði með þessa ráða-görð, 103; þeir fóru með þann hug, to carry that mind, intention, 99; með vátta, with witnesses; með eið, on oath, Grág. i. 20, 243 (but með váttum, Nj. 101): með hver skil, by what way of proceeding, id.: með engi lögskil, in no lawful manner, 296; þat varð með atburð, by accident, Fms. ii. 172: in regard to, ú-afskiptinn með mála-ferli, Lv. 73, (rare.)

II. with, among; kom með fróð regin, Vþm. 26; ú-snotr maðr er með aldir kömr, Hm. 21; sízt Hákon fór með heiðin goð, went among, took up his abode amongst the heathen gods, Hkm. 26.

III. with an ordinal number; með tólfta mann, with twelve men, including oneself, Eg. 180; með tíunda mann, Ld. 140; með fimmta mann, Ísl. ii. 266.

IV. with verbs; tala með e-n, to speak with, Stj. 151, (Dan. tale med en); göra með e-n, to do, 143; lifa meðr brauð, to live on bread, 146; fæðask meðr mold, to live on earth, 37; eiga með e-t, to possess.

V. denoting materials, of; altaris-klæði með pell, Vm. 153; Máríu-skript með tönn, 22; kross með silfr, D. N.; kaðall görr með hár, kirkja með stein, of stone, id.; pílárr meðr kopar, Stj. 101.

2. til alls hagleiks með málm, Fms. xi. 427; hón samdi sik með örvar ok boga, Fas. i. 531; þeir grófu hana með fagran flúr, Skíða R. 200.

* * *

(get; gat, gátum; getinn), v.

I. with acc.

1) to get;

geta orðstír, to get fame;

geta sér e-t, to get for oneself (góðs um œðis ef sér geta mætti);

geta gott af e-m, to get good of one;

with dat. of the person, geta váluðum vel, to be kind to the poor;

geta e-m illa, to do harm to one;

impers., getr e-t, there is (got);

eigi getr slíkan (there is none such) í konungs herbergjum;

2) with pp. of another verb, geta veiddan fisk, to be able to catch fish;

ek get eigi fylgt yðr, I cannot follow you;

3) almost like an auxil. verb with infin.;

ek Gunnari gat at unna, I loved G.;

geta at lita, sjá (to get) to see;

without ‘at’, er slíkt getr fœða jóð, that shall rear such a child;

4) to learn (lengi man þat er ungr getr);

5) to beget, engender (fótr gat son við fœti);

geta börn, to beget children (said of both parents);

6) refl., getast at e-u, to like;

því at mér gezt vel at þér, because I like thee well;

láta sér getit at e-u, to be pleased with;

eigi læt ek mér at einu getit, I am not pleased to have always the same, I want some change;

II. with gen.

1) to guess;

geta gatu, to guess a riddle;

geta rétt, to guess right;

geta e-s til, to guess, suppose;

geta í hug e-m, to guess one’s thoughts;

2) to speak of, mention, in speech or writing (þess er getit, sem gört er);

geta um e-t, to speak about (hann gat ekki um þetta fyrir sínum mönnum);

þess er við getit, at, it is told that.

f. guess, conjecture (er þat geta mín, at);

spá er spaks geta, a wiseman’s guess is a prophecy;

ætla ek eigi þat til getu, at hann sé þar, it is not likely that he is there;

leiða getum um e-t, to make a guess at.

* * *

pret. gat, 2nd pers. gazt, pl. gátu; pres. get; pret. subj. gætí; sup. getið, but getað in the mod. sense of could; part. getinn; reflex. pres. and pret. getsk or gezk, gatsk or gazk, mod. gezst and gazst; with the neg. suff. gátu-ð, Korm. 224, Sighvat; gat-at, Lex. Poët.

WITH ACC.

A. [Ulf. begitan = ευρίσκειν; A. S. getan; Engl. get; O. H. G. gezan]:—to get; this use of the word, which is so common in Engl., is dying out in Icel.; it is found in the old poems, esp. in the old Hm.; it is used in law phrases, but is rare in common prose, even in the oldest Sagas; geta þögn, to get silence, a hearing, Höfuðl. 3, Hm. 8; geta orðstír, to get fame; en orðstír deyr aldrigi hveim sér góðan getr, 75; orðstír of gat, Eirekr at þat, Höfuðl.; ey getr kvikr kú, Hm. 69; sjaldan liggjandi úlfr lær um getr, né sofandi maðr sigr, 57; ef hann sylg um getr, 17; né þat máttu … geta hvergi, they could nowhere get it, Hým. 4; gambantein at geta, gambantein ek gat, Skm. 34; hvar gaztú vára aura, Vkv. 12; geta gjaforð, to marry, Alm. 6: geta sér, to get for oneself; hættr er heimis-kviðr nema sér góðan geti, Sdm. 25; sá er sæll er sér um getr lof ok líknstafi, Hm. 8; er sér getr slíkan sefa, Hkm. 19; góðs um æðis, ef sér geta mætti, if he could get it, Hm. 4; geta gjöld, laun e-s, 64, 124, Gm. 3; geta gott af e-m, to get good of one, Hm. 43, 44:—in law, nema hann getí þann kvið, at …, unless he can get that verdict, that …, Grág. i. 17; goðinn seksk ef hann getr engi (acc.) til at nefna féránsdóm, 95; ella skal hverr þeirra geta mann fyrir sik, 26:—in common prose, biðja konu þeirrar er honum væri sómi í, ef hann gæti, Fms. xi. 47; veit ek eigi hvar sú kona sitr er mér sé mikit happ í at geta, Ld. 88: to get, earn, svá at hann megi sér mat geta af sínu fé eðr verkum, Grág. i. 293:—to get, learn, fátt gat ek þegjandi þar, Hm. 104; lengi man þat er ungr getr, an old saying, Ísl. ii. 248; þá skal hann eiga stefnu við fimm lögmenn, þá er hann má helzt geta af (five lawyers of whom he can best learn, i. e. five of the wisest men of law) áðr hann segi hvern þátt upp, Grág. i. 3.

2. with dat. of the person added, mostly in reference to feeding or entertaining; get þér vel at borði þínu, keep a good table, Sks. 20; get þú váluðum vel, entertain well the poor, Hm. 136; nú er honum vel getið ( he has good cheer) af gnógum mat ok góðum drykk, Str. 7; geta e-m sumbl, to give a feast to one, Ls. 8; geta e-m fótlaug, to get him a foot-bath, Hkv. 2. 37; geta e-m drápu, to entertain one with a poem, Sighvat: the phrase, geta sér (e-m) vel, ílla, to do, cause good or evil to one; ofrmælgi hygg ek at ílla geti hveim er …, a loose tongue will bring evil to any one that …, Vþm. 10; en ef hann forðask minn fund þá mun hann sér ílla geta í því, if he shuns me he will do worse to himself, Orkn. 252 (in a verse).

II. joined to an infinitive, a participle, or a supine, to get to do (fá, q. v., is used in a similar sense),—hence to be able:

1. almost like an auxil. verb,

α. with infin. but without ‘at;’ ek gat’k unna Gunnari, I got to love G., Óg. 21; en sá gat taka við syndum, Sl. 6; ek gat líta, I got to see, beheld, Korm. 14 (in a verse); ek gat blóta, Hallfred (Fs. 94); getum hræra, we do rear, Edda; geta sjá, to get to see, Hkr. i. 205 (in a verse); hann gat teygja at sér, he did draw to himself, Edda 65 (in a verse); geta fæða, to give birth to, Am. 103; ef hann eignask getr, Hm. 78; hveim er eiga getr, Hkv. Hjörv. 9:—with ‘at,’ esp. in the phrase, geta at sjá, líta; þá geta þeir Hákon jarl at líta, earl H. got to see, behold, Fms. xi. 131; þá gátu menn at sjá land fyrir stafu fram, 656 C. 22; Sölvi gat at líta hvar þeir flýðu, Nj. 247; Enok gat at eiga þann son, Stj. 45; gat at heita, Rm. 42.

β. with part. acc., with a notion of being able, Lat. posse; Gyðingar gátu enga sök sannaða, the Jews could not prove any of their charges, 656 C. 19; því mér lízt svá, sem vér munim þá aldri sótta geta, Nj. 197; ef vér getum Harald Gráfeld af lífi tekinn, Fms. xi. 21; ok geta rétta fylking sína, 131; mikinn fisk ok fagran ok gátu eigi veiddan, iv. 89.

γ. so also with sup.; gátu þeir ekki at gört, Nj. 115; ok hætta á hvárt ek geta keypt (kaup, v. l.) fyrir yðr. if I can get a bargain for you, 157; Björn gat séð ( beheld) manna-reiðina, 260; ef ek gæta vel fyrir mér séð, 22; sem mest gat hann flutt eptir sér, Ó. H. 85; eigi at heldr gat hann veitt þann íkorna, id.; ef ek get eigi fylgt yðr, Fms. vi. 211.

2. absol. in old writers geta seems never to occur in the sense of to be able, but only periphrastically as above; but in mod. usage geta has almost displaced the old verb kunna in this sense, e. g. eg get það ekki, I cannot; getr-ðú komið, canst thou come? ef hann hefði getað, if he could have; ekki þurfti, eg gat, I could, and endless other instances.

III. impers. there is got, there is, cp. Germ. es giebt; eigi getr slíkan ( there is none such) í konungs herbergjum, Fms. vii. 148; þar getr stein (acc.) er asbestos heitir, there is got the stone asbestos, xi. 415; eigi getr vitrara mann, no wiser man is to be got; slíka menn getr varla til vitrleiks, Lv. 54; þar getr reykelsi, Hb, 8.

IV. reflex., in the phrase, e-m getsk at e-u, one is pleased at a thing, one likes it; því at mér gezk vel at þér, because I like thee well, Fms. i. 66; ok mun mér ekki at getask, nema hann sé sæmilega af höndum leystr, and I shall not be pleased, unless …, Ld. 298; at þú fengir mér konu þá er mér gætisk at, Fms. i. 289; honum gatsk ílla at þessu, Ld. 104; eru þeir nokkurir hér at þér getisk eigi at, Fms. vii. 104; konungr sagði at honum gatsk eigi at þeirri sætt svá búit, ix. 486; haf þökk fyrir, ok getsk mér nú vel at, vi. 372; segir, at henni getsk eigi at þessi ætlan, Finnb. 312; Þorgrímr bað hann til hætta hve honum gætisk at, 336; svá hefir þeim at getisk vápnum Franceisa, so they have tasted thus far the weapons of the French, Karl. 184: with sup., láta sér getið at e-u, to take interest in, be pleased with; eigi læt ek mér at einu getið, ‘tis not my taste to have always the same, I want some change, something new, Grett. 149 new Ed.; lát þér at góðu getið, rejoice in the good, Hm. 129.

B. To get, beget, engender, used alike of both parents, severally or jointly; fótr gat son við fæti, Vþm. 33: hve sá börn gat, 32; þá ek mög gat, Ls. 35; við systur þinni gaztu slíkan mög, 36; hann gat son er Guðröðr hét, Fms. i. 11; þat barn er þau geta, Grág. i. 178; ef austmaðr getr barn með konu, ef skógarmaðr getr launbarn með konu, 352; svein þann sem hón hafði getið með Abram, Stj. 114; dróttning gat son við Ívari, Fms. vii. 230; sonu marga Öndurdís við Óðni gat, Ht.; þau gátu sér son er Mörðr hét, Nj. 38; fíllinn getr eigi optarr en um sinn, Stj. 70; þegar sem þeir geta burð saman, 97; hann var getinn ( born) austr, Landn. 148; throughout Matth. i. the Icel. text renders begat by gat, cp. Mar. S. 19, Luke i. 35:—to conceive, þú munt verða getandi í kviði, Stj. 409. Judges xiii. 5; fyrir sinn erfingja getinn ok ógetinn, Grág. ii. 170; þú munt son geta ok fæða, Mar. 18; gefr hann son at geta þann er hon fæðir síðan, Mar.: reflex. to be engendered, þaðan getsk löngunin, 656 B. 7: to be born, Mar. 19.

WITH GEN., of the same form throughout, though different in construction and sense.

A. [Engl. guess (from the Scandin.?); Swed. gissa; Dan. gjætte; not in Germ. nor Saxon]:—to guess; geta gátu, to guess a riddle, Fas. i. 465; in the saying, opt verðr villr sá er geta skal, Fb. iii. 384; hvárt getr þú þessa, eðr veiztú með sannindum, Fms. ii. 260; ef þik hefði svá dreymt sem áðr gat ek, xi. 7; ok gat þess til, at þú mundir, Nj. 90; þess munda ek geta, at …, Lv. 104; þá fór sem hann gat, at …, Fms. xi. 22; ek get verit munu hafa Gunnar á Hlíðarenda, Nj. 35; sendimenn sögðu at hann gat rétt, Eg. 541; ef ek skal geta til, þá ætla ek …, Nj. 134; eptir því sem Halldórr gat til, Ld. 324; sem Ólafr konungr gat til, Fms. vii. 104, x. 354; get þú til (guess!) segir Stúfr, rétt getr þú ( thou guessest right) segir Stúfr, vi. 390; gat síns hverr til hvat skipum vera mundi, viii. 213; nú geta menn þess til at Gísli muni druknaðr vera, Gísl. 46, (tilgáta); þá get ek at á sína hönd mér setisk hvárr þeirra, Ld. 324: so in the phrase, geta til launanna í knefa e-m, to guess for the reward into another’s nieve ( closed hand), Sturl. iii. 151; geta í kollinn, to guess, guess right, passim.

2. to think, mean, almost like the American I guess; ekki get ek at hón sálug sé mjök djarftæk, I guess that she, poor thing, will …, Stj. 422; ek get hann eigi þessa eina hjálp okkr veita, 423, passim: recipr. getask, proncd. getrast.

B. [Found neither in Engl., Saxon, nor Germ.; lost in mod. Swed. and Dan.]:—to speak of, mention; þess er getið sem gört er, Grett.; gettu eigi vafurleysu þeirrar, Band. 28; öngra manna gat Kári jafnopt sem Njáls, Nj. 211; konungr þagnar hvert sinn er Þórólfs er getið, Eg. 54; þá þarf þess eigi at geta ef sættask skal, Fms. iv. 130; so also, geta um e-t, to speak about; Guanarr reið heim ok gat fyrir öngum manni um, Nj. 82; ok gátu fyrir henni um bónorðit, Fms. xi. 22; ok er ekki getið um ferð þeirra fyrr en þeir kómu til hirðar Rögnvalds jarls, iv. 130.

2. to tell of (in records etc.); þess getr Glúmr Geirason í Gráfeldar drápu, Fms. i. 25, 30, 38, 50, 55, 65, 91, iv. 62, 63, passim; en í annarri sögu er þess getið, at …, xi. 14; enn getr Einarr hversu Hákon jarl hefndi föður síns, i. 56; sem síðarr mun getið verða, as will be told later (i. e. below), 230; sem fyrr var getið, as is told above, v. 24: impers., e-s getr, it is told, recorded (in books, poems); þess getr í Hrunhendu, at …, opt skal góðs geta, a saying, the good shall be often spoken of, Hm. 102.